Anne-Marie Klijn en Rick Vlaskamp bespreken de voortgangsbrief ‘Regie op de ruimtelijke ordening’ van 18 april 2024 van de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK), waarin een update wordt gegeven over de regie die het Rijk herneemt op de grote ruimtelijke opgaven waar Nederland voor staat.
Dit blog werd publiceert op Vastgoedjournaal | Leestijd: 7 minuten
Nota Ruimte
De regering wil de regie hernemen op de ruimtelijke opgaven en werkt daartoe aan een Nota Ruimte. De opvatting is dat er slim moet worden omgegaan met de schaarse ruimte door functies en belangen te combineren, waarover wij eerder publiceerden in het blog ‘Onder de Omgevingswet nieuwe eisen aan logistieke functies met nieuw nationaal en regionaal beleid’.
In de update naar aanleiding van de kamerbrief van 18 april 2024 van de huidige Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties wordt gesproken over dat het Rijk de regie op de ruimtelijke ordening herneemt. In het Hoofdlijnenakkoord van 16 mei 2024 staat dat er overeenstemming is over ‘Een grote impuls in woningbouw, infrastructuur, bereikbaarheid en energietransitie’. Gezien het feit dat er naar onze mening veel regie nodig is om bijvoorbeeld het historische woningtekort terug te dringen, en die ook als een topprioriteit gesteld is in het Hoofdlijnenakkoord, gaan wij ervan uit dat de lijn zoals die besproken wordt in de brief van 18 april 2024 onder de nieuwe regering wordt doorgezet.
Nationale omgevingsvisie
Artikel 3.1, derde lid van de Omgevingswet bepaalt dat de Minister van BZK een nationale omgevingsvisie vaststelt, al dan niet in samenwerking met andere ministers. Een omgevingsvisie bevat op grond van artikel 3.2 van de Omgevingswet een beschrijving van de hoofdlijnen van de kwaliteit van de fysieke leefomgeving, de hoofdlijnen van (kort gezegd) de voorgenomen ontwikkeling, gebruik en beheer van het grondgebied en de hoofdzaken van het voor de fysieke leefomgeving te voeren integrale beleid. De nieuwe Nota Ruimte is een dergelijke nationale omgevingsvisie. Provincies en gemeenten dienen bij het vaststellen van hun eigen omgevingsvisies rekening te houden met wat er in de nationale omgevingsvisie staat.
Contourennotitie
In de aanloop naar een nieuwe Nota Ruimte is met de kamerbrief van 6 oktober 2023 de Contourennotitie naar de Tweede Kamer gestuurd. De contourennotitie heeft de inhoudelijke richtingen en de afwegingskaders voor de Nota Ruimte vastgelegd vanuit de volgende drie leidende principes: a) recht doen aan schaarste b) recht doen aan de eigenheid van regio’s en c) recht doen aan de volgende generaties. De Contourennotitie brengt de ruimtelijke opgaven, inhoudelijke richting, keuzes en keuzemogelijkheden samen in drie ruimtelijke bewegingen:
- Naar een toekomstbestendig evenwicht tussen landbouw en natuur in heel Nederland, op basis van herstel van het water- en bodemsysteem, landschappelijke kwaliteit, en een nieuw perspectief voor de landbouw;
- Naar een klimaatneutrale en circulaire samenleving, zodat we toekomstbestendige transities inzetten ten aanzien van energie, grondstoffen en duurzaam vervoer, in combinatie met een hoogwaardige en circulaire economie;
- Naar sociaal en economisch sterke regio’s, steden en dorpen in heel Nederland, waar een goede balans tussen wonen, werken en voorzieningen samengaat met duurzame mobiliteit en een gezonde, natuurinclusieve en aantrekkelijke leefomgeving.
Op basis van de Contourennotitie wordt de nieuwe Nota Ruimte opgesteld. Uit de kamerbrief van 24 april 2023 volgde dat het aanvankelijk de bedoeling was om de Nota Ruimte in 2024 gereed te hebben. Uit de kamerbrief van 18 april 2024 volgt echter dat, als tussenstap voor het zomerreces een voorontwerp van de Nota Ruimte naar de Tweede Kamer wordt gestuurd. Het inbouwen van deze tussenstap wordt benut om overleg te kunnen voeren met onder andere ‘medeoverheden’ en maatschappelijke organisaties. Gelet op het bovenstaande is het aannemelijk dat het aanvankelijke doel om de Nota Ruimte in 2024 gereed te hebben niet behaald zal worden.
Het Rijk herneemt echter niet alleen via de Nota Ruimte de regie op de ruimtelijke ordening, maar ook via de programma’s NOVEX en Mooi Nederland. De kamerbrief van 18 april 2024 geeft ook over deze programma’s een update.
programma NOVEX
In het programma NOVEX werken provincies aan ruimtelijke voorstellen, op basis waarvan tussen het Rijk en provincies bestuurlijke afspraken worden gemaakt. Inmiddels zijn de eerste inhoudelijke voorstellen van NOVEX beschikbaar. Uit de voorstellen volgt dat rijkskeuzes in samenhang met de provinciale keuzes nodig zijn, bijvoorbeeld op het gebied van de drinkwatervoorziening, de aanpak van netcongestie, natuur- en woonopgaven. Het streven is om in juni 2024 rijksbrede reacties op de ruimtelijke voorstellen te bespreken. Veel concreter wordt de kamerbrief ten aanzien van het programma NOVEX niet.
Programma Mooi Nederland
Het tweede programma waarmee het Rijk de regie op de ruimtelijke ordening herneemt betreft het programma Mooi Nederland. In het programma Mooi Nederland wordt de belevingswaarde, de gebruikswaarde en de toekomstwaarde centraal gesteld bij het ordenen van de ruimte (programma p. 6). Ook het College van Rijksadviseurs (“CRa“) bepleit het gebruik van deze waarden in haar adviesrapport getiteld ‘Vandaag besteld, morgen circulair’. Aan de hand van deze waarden moet volgens het CRa meer ruimtelijke kwaliteit geboden worden. Om dit te bereiken zijn onder meer omgevingsplannen nodig die intensivering en menging toestaan en stimuleren. Schaarse ruimte moet volgens het CRa worden benut door meervoudig en intensief ruimtegebruik. Meer hierover in ons eerdere blog van 12 oktober 2023.
Het programma Mooi Nederland werkt langs twee actielijnen. De eerste actielijn werkt aan de hand van zes ‘stel-dat verkenningen’ aan toekomstperspectieven voor Nederland. Een voorbeeld van een van deze verkenningen is: ‘stel-dat wordt gekozen voor een zo volledig mogelijk elektrische energievoorziening in 2050 met minimale impact op land: hoe ziet het energiesysteem van de toekomst er dan uit, waar liggen de grenzen en waar is in dat geval de inzet van alternatieve bronnen noodzakelijk?’ Deze verkenningen overstijgen het lokale niveau en vragen om grotere, nationale keuzes. Uit de kamerbrief van 18 april 2024 volgt dat de resultaten van deze verkenningen de komende maanden afgerond worden en met de aanbieding van het voorontwerp van de Nota Ruimte eveneens naar de Tweede Kamer gestuurd zullen worden.
De tweede actielijn betreft de handelingsperspectieven op gebiedsniveau voor negen thema’s. Om overheden, projectontwikkelaars en gebiedseigenaren handvatten te geven, zijn adviezen opgesteld hoe met kwaliteit ontworpen kan worden op urgente thema’s. Deze adviezen zijn gebundeld in acht handreikingen, verdeeld over drie perspectieven. Het betreft de perspectieven ‘Landbouw en Natuur’, ‘Energie en Economie’ en ‘Leefbare steden en Regio’s’. Concrete handreikingen zijn onder andere de handreiking “Groen en gezond leven in de stad” en de handreiking “Clusters van grootschalige bedrijfsvestigingen.” Alle handreikingen zijn in te zien op de website van Mooi Nederland. De negende handreiking over de circulaire economie volgt later dit jaar. De handreikingen kunnen gebruikt worden als hulpmiddel in concrete project- en gebiedsontwikkelingen.
Conclusie
Het Rijk herneemt de regie op de ruimtelijke ordening middels het opstellen van een nieuwe Nota Ruimte en via de programma’s NOVEX en Mooi Nederland. De kamerbrief van 18 april 2024 gaf hierover een update, hoewel voor wat betreft de nieuwe Nota Ruimte en het NOVEX nog nauwelijks concreet resultaat is geboekt. Het wachten is op de toegevoegde tussenstap van een zogenaamd ‘voorontwerp van de nieuwe Nota Ruimte’, waarbij ook de resultaten van de NOVEX-verkenningen gepubliceerd zullen worden. Ten opzichte van de kamerbrief van 6 oktober 2023 heeft het programma Mooi Nederland wel tot concrete en voor de praktijk bruikbare handreikingen geleid ten aanzien van urgente, ruimtelijke thema’s. Nu is het wachten op het voorontwerp dat voor 6 juli 2024 verschijnt.