Nederland is systemisch wanhopig door de stikstofaanpak sinds 2019, schrijven Anne-Marie Klijn en Rick Vlaskmap. Al jaren moddert Nederland met het stikstofvraagstuk en vele oplossingen hebben niet gewerkt. De auteurs stellen een heldere en eenvoudige lijn voor.
Dit blog is geschreven door Anne-Marie Klijn en Rick Vlaskamp en werd gepubliceerd op Vastgoedjournaal | leestijd: 6 minuten
Vele oplossingen hebben niet gewerkt
Het PAS-systeem viel om in 2019. Dat probleem moet nog steeds opgelost worden voor de PAS-melders. Het SSRS-model (weet u nog: de provinciale “stikstofbank” door snelheidsmaatregelen en eerder ook nog het andere koeienvoer) werd herzien door negatieve rechtspraak en kritiek, onlangs bevestigd door de Afdeling bestuursrechtspraak op 2 oktober 2024. Hierdoor staat vast dat de (na wijziging) overgebleven snelheidsmaatregel definitief niet als mitigerende maatregel bij de verlening van de natuurvergunning kon worden betrokken.
Het niet verder onderzoeken van verkeerseffecten dan 5 km viel om. De bouwvrijstelling was ook onrechtmatig. En ook de emissiearme stallen moesten het ontgelden. Al op 7 september 2022 sprak de Afdeling zich uit dat het onzeker was of emissiearme melkveestallen doen wat ze beloven en dat is verder genomen in de uitspraken van 4 oktober 2023 voor emissiearme stallen voor varkens en voor pluimvee met bepaalde stalsystemen.
Alarmfase
Recent bracht de salderingsuitspraak van 18 december 2024 een nieuwe alarmfase mee. Daar is geoordeeld dat intern salderen niet meer vergunningsvrij is. Intern salderen is niet nodig bij een depositie < 0,00 mol/ha/jaar. Intern salderen is dan ook een maatregel waarmee wordt beoogd de rechtstreekse (significante) gevolgen van een nieuw project voor een Natura 2000-gebied te voorkomen of te verminderen door het beperken of beëindigen van een bestaande vergunde situatie. Zie ook ons eerdere blog van 20 december 2024. Intern salderen was lang niet vergunningsvrij, provincies hadden er ook beleid voor. Maar door een eerdere uitspraak van de Afdeling bestuursrechtspraak van 20 januari 2021 was het ineens wel vergunningsvrij en wel met terugwerkende kracht vanaf 1 januari 2020 (inwerkingtreding nieuwe wetgeving). Dus vanaf toen was het ineens niet meer mogelijk om daarvoor een vergunning te krijgen. De positieve afwijzing kwam toen in beeld: een besluit van de Provincie (Omgevingsdienst) waarin staat: dank u wel, maar u heeft geen vergunning nodig. Daarvan was dan natuurlijk weer de vraag: wat is dat eigenlijk voor besluit, kan dat dan wel onherroepelijk worden want anders is het gewoon een informatieve brief en wat heb je daar dan aan? Kortom, een grote berg ellende want niemand wist eigenlijk wat te doen de afgelopen jaren. Intern salderen zonder vergunning kon en was in wezen niet risicoloos, zoals wij de laatste jaren adviseerden.
Ingetrokken en uitgesteld
Ook rechters lieten zich niet onbetuigd om aandacht te vragen voor het acute probleem waarmee zij elke dag worstelen in procedures. Zo gaf de rechtbank Midden-Nederland een persbericht uit op 18 december 2024 waarin stond dat “De bestuursrechters van de rechtbank Midden-Nederland hebben in 2021 in een serie uitspraken al eens benadrukt dat het aan het kabinet en aan de wetgever is om in actie te komen voor het maatschappelijke vraagstuk van de stikstofproblematiek. Maar de minister van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur heeft de oplossingen die de afgelopen jaren zijn bedacht weer ingetrokken of uitgesteld, zonder dat er nu concrete alternatieven zijn uitgewerkt. Nu, ruim drie jaar later, is het opnieuw de rechter die het slechte nieuws moet brengen”. De Rechtbank Midden-Nederland deed deze oproep in een zaak van een melkveehouderij uit Zeist, die wilde uitbreiden met een stal voor tienduizend vleeskuikens. De vergunning was in 2017 aangevraagd en zowel in 2018 als 2023 verleend, maar nu tot twee keer toe vernietigd door de rechtbank. Deze zaak toont hoe de burger dubbel pech kan hebben, door simpelweg te vertrouwen op het beleid van de overheid. Eerst op het Programma Aanpak Stikstof (PAS) en later op de innovatieve mogelijkheden van een emissiearm stalsysteem. Beide routes zijn juridisch niet houdbaar gebleken, waardoor het bedrijf nu, ruim zeven jaar en twee vernietigde vergunningen later, nog niets is opgeschoten. De rechtbank meldt dat zij de frustratie die deze agrariër hierover heeft goed kan begrijpen. Natuurorganisaties moeten echter wel de mogelijkheid blijven hebben om natuurvervuilende agrarische activiteiten door de rechter te laten toetsen. De rechtbank heeft ook begrip voor de positie van de lokale overheden. De gemeenten en de provincies weten niet goed hoe ze verder moeten, zo lang er op het niveau van de landelijke overheid geen keuzes worden gemaakt. Maar de lokale overheden moeten wel het eerlijke verhaal vertellen en duidelijk zijn over wat wel, maar vooral ook niet kan. Daar hebben agrarische ondernemers meer aan dan eindeloos te moeten wachten en te hopen.
Probleem groot genoeg
En dan als klap op de vuurpijl: de Greenpeace-uitspraak van de rechtbank Den Haag van 22 januari 2025. De Staat handelt onrechtmatig door onvoldoende te doen tegen verslechtering van de natuur door stikstof en door de meest kwetsbare gebieden niet de prioriteit te geven die zij verdienen, met een dwangsom van 10 miljoen euro. Nu is het probleem dan eindelijk groot genoeg. De overheid moet zich houden aan haar eigen wetten en doelen.
Er zijn al talloze deskundigenrapporten en adviezen. Stop ze in Chat GPT of DeepSeek en laat daar een samenvatting of de meest gemene deler uit rollen, of vraag een data-analist daar chocola van te maken. Er was onder het vorige kabinet het ‘Nationaal Programma Landelijk Gebied’ bedacht die dit kabinet heeft teruggedraaid. Betrek die er ook bij.
Heldere en eenvoudige lijn
Is hier nu een lijn te ontdekken? In de uitspraken van de bestuursrechters gaat het veelal over zekerheid. Dat vraagstuk is ingegeven door de Europese kaders waar we ons gewoon aan moeten houden. Immers in artikel 6 lid 3 van de Habitatrichtlijn staat dat voor elk plan of project dat niet direct verband houdt met of nodig is voor het beheer van het gebied, maar afzonderlijk of in combinatie met andere plannen of projecten significante gevolgen kan hebben voor zo’n Natura2000-gebied, een passende beoordeling wordt gemaakt van de gevolgen, rekening houdend met de instandhoudingsdoelstellingen. De bevoegde nationale instanties geven slechts toestemming nadat zij de zekerheid hebben verkregen dat het de natuurlijke kenmerken van het betrokken gebied niet zal aantasten.
Dus de allesomvattend vraag is bij dit vraagstuk: hoe zeker moet de oplossing zijn? Dat is geen gemakkelijk onderwerp maar geeft een kader: bedenk een heldere en eenvoudige lijn en experimenteer niet te veel want de burger is daar uiteindelijk de dupe van. De Nederlandse natuur is er slecht aan toe. Steeds meer soorten planten en dieren verdwijnen en de waterkwaliteit gaat achteruit. Ook de gevolgen van klimaatverandering zijn zichtbaar. Om Nederland ook in de toekomst gezond en leefbaar te houden, is er een omslag nodig op het gebied van natuur, water, bodem, stikstof en klimaat. Deze statement staat nog steeds op de website van de rijksoverheid en zal dus uitgangspunt voor de oplossing.
Verder kunnen wij zo een set systemische vragen bedenken die misschien nuttig zijn als breder denkraam voor de Ministeriële commissie Economie en Natuurherstel die nu aan de slag is: waar kan een eerste beweging vandaan komen; vanuit welke plek komt daadwerkelijk leiderschap; wat hoeft er niet te veranderen? En wat moet er opgeven worden? Waar is meer van nodig en waar is te veel van? Wie geeft te veel en wat krijgt niet genoeg respect. En een wezenlijke vraag: wat maakt nou eigenlijk dat dit kan blijven bestaan. Waar gaat dit werkelijk over?