Tine Leemans-Van Koten en Jos Webbink van NewGround Law gaan in op de vraag of bewoners onder de Omgevingswet kunnen worden verplicht om elektrisch te gaan koken.
Deze blog verscheen op –> Vastgoedjournaal | leestijd: 6 minuten
De Omgevingswet vervangt alle bestaande wet- en regelgeving op het gebied van de fysieke leefomgeving (o.a. ruimtelijke ordening, milieu en natuurbescherming). Onder het motto “eenvoudig beter” zullen 40 wetten en 120 AMvB’s worden gebundeld in één wet en vier AMvB’s. Dat zou het omgevingsrecht inzichtelijker, voorspelbaarder en gemakkelijker in het gebruik maken en zorgen voor een integrale benadering van de fysieke leefomgeving, meer flexibiliteit en afwegingsruimte voor lokale overheden en snellere besluitvorming. Hoewel op 1 april 2020 duidelijk is geworden dat de geplande inwerkingtreding van de Omgevingswet op 1 januari 2021 niet doorgaat en wordt uitgesteld tot 1 januari 2022, heeft de minister benadrukt dat afstel niet aan de orde is. Om u goed voor te bereiden op de inwerkingtreding, zullen advocaten van NewGround Law op wekelijks een vraag beantwoorden ten aanzien van de Omgevingswet.
Klimaatambities
Met de Omgevingswet krijgt de lokale overheid nieuwe instrumenten om actief bepaalde ontwikkelingen in onze leefomgeving te bevorderen of te beëindigen. Dat is een belangrijk verschil met het huidige stelsel van ‘toelatingsplanologie’, waarin de overheid weinig anders kan dan de kaders aangeven waarbinnen ruimtelijke ontwikkelingen zijn toegestaan. Binnen dat stelsel kunnen de ambities uit het Klimaatakkoord niet worden gerealiseerd. Een voorbeeld hiervan is het verwarmen van woningen en het koken op gas. In het Klimaatakkoord is afgesproken dat per 2030 1,5 miljoen woningen ‘van het aardgas af’ moeten en dat in 2050 zelfs de gehele gebouwde omgeving aardgasvrij is.
Bestaande omgeving
In 2018 is de Gaswet gewijzigd waardoor nieuwe woonwijken in principe niet meer op het gasnet aangesloten worden. Daarmee is nog niets geregeld voor de bestaande woningvoorraad waarvan 6 miljoen woningen en 1 miljoen overige gebouwen voor warmte en koken afhankelijk zijn van een gasaansluiting. Zonder nadere regels kan de energietransitie vermoedelijk niet slagen. In het kader van de Crisis- en herstelwet kunnen gemeenten op dit moment al met nadere regels experimenteren in zogenoemde ‘bestemmingsplannen met een verbrede reikwijdte’. Hiermee kan, vooruitlopend op de Omgevingswet, bij wijze van experiment worden afgeweken van de huidige wetten en regels.
Proeftuin
De Utrechtse wijk Overvecht-Noord biedt hiervan een interessant voorbeeld. Deze wijk maakt deel uit van het programma ‘Aardgasvrije Wijken’, waarmee de rijksoverheid ervaring wil opdoen met het aardgasvrij maken van woonwijken. Overvecht-Noord heeft alles in zich om een perfecte proeftuin te zijn. Het betreft een wijk met 4.400 woningen die grotendeels in eigendom zijn van woningcorporaties. De woningen worden al verwarmd met een warmtenet, maar gekookt wordt er nog altijd op gas. De gasleidingen in Overvecht-Noord zijn sterk verouderd en aan vervanging toe. Het uitfaseren van het aardgas lijkt in deze wijk dus relatief eenvoudig en het zou plaatsvinden zonder extra afschrijvingen op het bestaande gasnet. Het uitgangspunt in Overvecht-Noord is dat de kookgasaansluitingen vrijwillig worden uitgefaseerd. Maar er kunnen altijd enkele bewoners zijn niet mee willen werken aan de uitfasering. Daarom heeft de gemeente hier aanvullende instrumenten nodig.
Crisis- en herstelwet
Speciaal voor Overvecht-Noord zou in 2020 in het Besluit Crisis- en herstelwet een extra middel worden gecreëerd om de transitie naar gasloos wonen te versnellen. De regeling voorzag erin dat voor Overvecht-Noord in een ‘bestemmingsplan met verbrede reikwijdte’ gebieden konden worden aangewezen waarbinnen het verboden zou zijn na een datum nog te beschikken over een kookgasaansluiting. Degene die na die datum nog over een kookgasaansluiting zou beschikken, zou worden geacht de netbeheerder te hebben verzocht om beëindiging van die aansluiting. Deze regeling moest bewoners die geen afscheid wensten te nemen van het koken op gas, over de streep duwen. De regeling maakt het mogelijk om af te wijken van de Gaswet, die in artikel 62 bepaalt dat de lokale overheid geen regels mag stellen over het transport en de levering van gas.
Van motie naar kookles
Toch is deze regeling niet in werking getreden, vanwege zorgen van de Tweede Kamer over de gevolgen van het experiment voor bewoners en over de handhaving van de nieuwe regels. Daarom heeft de gemeente het experiment op onderdelen flink aangepast. Dat blijkt uit een brief die de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijkrelaties op 21 december 2020 naar de Tweede Kamer heeft gestuurd. De gemeente heeft onder meer besloten dat de nieuwe bevoegdheden alleen zullen worden gebruikt indien het zeker is dat de bestaande gasleidingen niet zullen worden vernieuwd, een ruime meerderheid van de huishoudens in Overvecht-Noord vrijwillig afziet van koken op gas, dit geen kosten voor de bewoners met zich brengt en dat de bewoners volledig worden ontzorgd. Onderdeel van het nieuwe pakket van de gemeente is dat bewoners zowel collectief als individueel worden geïnformeerd over de beoogde transitie en de mogelijkheid krijgen het elektrisch koken uit te proberen en hierin les te krijgen. Pas als aan al deze waarborgen is voldaan, kan het gemeentebestuur besluiten om de bewoners verplicht van het aardgasnet af te sluiten. De minister heeft de Tweede Kamer geïnformeerd dat zij daarom overweegt om het experiment alsnog op te nemen in een nieuwe tranche van het Besluit uitvoering Crisis- en herstelwet.
Afronding
De vraag die wij aan het begin van deze blog stelden was of de overheid u kan dwingen om te stoppen met koken op gas. Ons (voorlopige) antwoord is, gelet op het hierboven toegelichte geval Overvecht-Noord, dat dit nog wel even zal duren, omdat draagvlak en het vermijden van kosten en moeite bij de betrokken bewoners zeer belangrijk is. Dus als het gaat om verduurzamen van complexere gebieden, waarin de woningen ook verwarmd worden met gas en waarin het woningbezit is versnipperd (denk aan een oude stadswijk), zal het een hels karwei zijn om voldoende draagvlak te vinden. Vermoedelijk zal de Omgevingswet daar niets aan veranderen.